Методическая разработка урока на башкирском языке

Автор: учитель башкирского языка и литературы Нуриманова Гульчира Мухаметрахимовна.

МАОУ «СОШ №33» Стерлитамак респ. Башкотостан.

Мустай Карим «О березовом листке»

Методическая разработка урока на башкирском языке

Файл:Методическая разработка урока

Тема: Мостай Кeримдеn «Kайын япраfы тураhында» шиfырында kайын heм япраk образы.
Маkсат. Шаfирzыn тормош юлы heм ижады менeн таныштырыу, шиfырzыn идея – тематик йɵкмeткеhен билдeлey, уkыусыларzыn yzаллы фекерлey heлeтен ycтереy, уkыусыларzа бɵйɵк шeхесебеz менeн fорурлыk тойfоhо уятыу.

Йыhазландырыу: шаfирzыn портреты, мультимедия проекторы, электрон kулланма, китаптарынан кyргezмe.

Дeрес барышы

I Ойоштороу мeле.

1. Психологик инеш.

Hаумы, kояш!
Эй, шатлыkлы бɵгɵнгɵ иртeлeр,
Kояш нурын hибe кɵлтeлeп,
Hаумы, kояш! Hаумы, яkты кɵн!
Yрмe гɵлдeр – наzлы иртeлeр!

II Яnы тема.

1. Инеш enгeмe.

Таkтаfа тyбeндeге даталар яzылfан. 1831- 1895, 1895- 1919, 1010 – 2005.

Таkтаfа кемдeрzеn йeшey осоро яzылfан? (М. Аkмулла, Ш. Бабич, М. Кeрим.) Улар араhында ниндeй бeйлeнеш кyрehегеz? Ни ɵсɵн улар шундай тeртиптe яzылfан?

(Мeшhyр, сeсeн- шаfир, мefрифeтсе М. Аkмулла yлгeн йылда атаkлы, сeсeн – шаfир Ш. Бабич донъяfа килгeн, e heлeк булfан йылда ezeбиeтебеzzеn fорурлыfы М. Кeрим донъяfа киогeн. Улар ɵсɵhɵ лe миллeтебеzzеn аcыл улдары, сeсeнлек, тел оcталыfы, heлeт уларzыn береhенeн икенсеhенe , йefни М. Аkмулланан Ш. Бабичkа, Ш. Бабичтан М. Кeримгe тапшырыла.

2.Дeрестеn темаhын heм маkсатын eйтеy.

Хeрмeтле, уkыусылар, eлеге дeрестe беz Башkортостандыn халыk шаfиры М.Кeрим ижадын ɵйрeнеyzе дауам итeбеz, уныn «Kайын япраfы тураhында» шиfыры менeн танышып китeрбеz. Бɵгɵнгɵ дeресте мин дeрес – хeтер тип атар инем, сɵнки автор, kыzfанысkа kаршы, беzzеn арала юk.

Fаилe альбомынан фотоhyрeттeр.(атаhы менeн eсehенеn фотолары)
Kайzан башлана уныn илhам шишмehенеn башы?
Тыуfан йортта yткeн бeхетле бала саk, feзиз атай heм eсeй рухы шаfирzыn кynелендe йылдан – йыл яkтыра бара.Уларfа булfан kайнар hɵйɵy, йылы хис яkты моn булып шиfырzарына hибелe

Экранда шаfирzыn тыуfан ауылы кyренештeре.

Шишмe районыныn Келeш ауылынан таfы ла ниндeй данлыkлы кешелeр сыkkан?

Бер уkыусы шаfирzыn Бɵйɵк Ватан hуfышы йылдарындаfы ижады менeн таныштырып китe.

Бɵйɵк Ватан hуfышыныn башынан аzаfынаса kатнаша .Kаты яралана, орден heм миzалдар менeн бyлeклeнe h.б.

3. Уkытыусыныn hɵйлeyе.

Мостай Кeрим — кyп яkлы талант эйehе. Уныn шиfырzары ла, поэмалары ла, повестары ла, драмалары ла бар.( Таkтала eceрzeре исемлеге: « Европа- Азия», «Вьетнам яzмалары», « Болгар дeфтeренeн» шиfырzары, «Yлмecбай», « Сер», «Kара hыуzар»поэмалары, «Ɵс таfан», « Оzон – оzаk баласаk», «Ярлыkау» повестары. Eceрzeре рус, украин, kаzаk, kырfыz, таджик, грузин, латыш h. б. « Оzон – оzаk баласаk» повесы буцынса кино тɵшɵрɵлгeн.

Мостай Кeрим – беzzеn замандыn иn популяр, иn кyренекле ezиптeренеn береhе, аkhаkалыбыz булды.
Мостай Кeрим – Ɵфɵ kалаhыныn почетлы гражданины. Бвл исемде барыhына ла бирмeйzeр. Килeсeктe hеzzеn араfыzzан да Ɵфɵ kалаhыныn почетлы граждандары сыfыр тигeн ɵмɵттe kалайыk.
Ул yzен бик бeхетлелeрzeн hанай. Ул hуfышkа киткeнсе yzенеn мɵхeббeтен осратып ɵйлeнe. Hуfышkа киткeндe уныn Илгиз исемле улы тыуып kала, hуfыштан hуn Eлфиe исемле kыzы тыуа.

4. Уkытыусыныn Мостай Кeримдеn « Kайын япраfы тураhында» тигeн шиfырын уkыуы.
5. Уkыусыларzыn шиfырzы уkыуы.
6. Ял минуты.
7. Хezер шаfирzыn yzе уkыfан шиfырzарын тыnлайбыz.

III.Теманы ныfытыу.

1. Hорауzарfа яуаптар.

— Шиfырzаfы Башkортостанfа янаfан ел, йeшен, kырау, kорт образдарын асыkлау.
— Башkортостандыn тeбиfeте, хазиналары, киnлектeре тураhында нимeлeр eйтелгeн?
— Бɵгɵнгɵ яz килде илгe,

Елдeр, дауылдар аша,
Kайындыn шат япраkтары,
Тыnла нисек шаулаша! тигeн юлдарzы нисек аnлайhыfыz?

— Шиfырzы шартлы рeyештe нисe ɵлɵшкe бyлергe мɵмкин?
— Eceрzеn идеяhы ниндeй?
— Шиfырzаfы образдарzы eйтергe.

IV.Тɵркɵмдeр менeн эш. М. Кeрим шиfыр кynелдeргe тeрeн yтеп инhен ɵсɵн ниндeй hyрeтлey сараларына, тапkыр hyzzeргe мɵрeжefeт иткeн?

1-се тɵркɵм шиfырzан саfыштырыу,
2-се тɵркɵм шиfырzан йeнлeндереy,
3-сɵ тɵркɵм шиfырzан метафора табалар

Блиц – турнир. Hорауzарfа яуаптар?

— Башkортостанда нисe халыk шаfиры бар?
— Башkортостанда нисe халыk яzыусыhы бар?

«Башkортостан – kурай иле,
Башkортостан – Урал ере,
Башkортостан — kумыz теле,
Башkортостан – kымыz сере.
Был шиfырzы кем яzfан?

— М.Кeримдеn ниндeй шиfырzарына йыр яzылfан?
— М.Кeримдеn Бɵйɵк Ватан hуfышы темаhына яzылfан ниндeй ecezeрен белehегеz?
— Илен, халkын ныk аяfан – батыр булыр,

Хастан ɵркɵп, йeн аяfан – бахыр булыр.(ниндeй шиfырzан ɵzɵк?)

— Шаfирfа нисeнсе йылда Башkортостандыn халыk шаfиры исеме бирелe?
— Салауат Юлаев исемендeге беренсе премия кемдeргe бирелe?
— Башkортостандыn ете мɵfжизehен eйтергe.

V.Дeресте йомfаkлау.

Уkыусылар, М. Кeрим бик тe балаларzы яратkан, ул тɵрлɵ мeктeптeрze кисeлeргe балаларfа kунаkkа барfан. Башkортостанда сыkkан балалар гeзите « Йeншишмe»лe уныn телeктeре баcылfан: « Ezeпле, инсафлы булhындар, башkорт телен белhендeр», тигeн ул.

Шаfирzыn Башkортостаныбыz, халkыбыz, ezeбиeтебеz ɵсɵн арымай- талмай хɵрмeт иткeн ир — уzаманы икeнлегенe таfы бер тапkыр инанабыz.

Уkыусылар! Кynелдeрегеzгe ошондай оло шeхестeребеz кеyек Тыуfан илебеzгe , тыуfан еребеzгe, тыуfан халkыбыzfа, туfан телебеzгe hɵйɵy ятhа ине.

VI.Ɵй эше. Шиfырzан ɵzɵк ятларfа.

Әсәм теле – хазина

(Әҙәби – музыкаль кисә)

Маҡсат. Балаларҙа туған тел, халыҡ йырҙары аша тыуған еребеҙгә, телебеҙгә, уныӊ гүзәл тәбиғәтенә һөйөү, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү, ғорурланыу тойғоһо уятыу, фекерләү ҡеүәһен үҫтереү.

Йыһазландырыу: Башҡортостандыӊ тәбиғәтен саfылдырfан картиналар, слайдтар, компьютер, тел тураһында плакаттар

Алып барыусы. Ҡәҙерле уҡыусылар, хөрмәтле ҡунаҡтар!» Әсәм теле -хазина» темаһына арналған әҙәби – музыкаль кисәгә рәхим итегеҙ!

Уҡытыусы. Һәр халыҡтыӊ үҫкән ере, иле булған кеүек,ғәзиз хазинаһы — әсә теле бар. Был хаҡта халыҡ «Иле юҡтыӊ- көнө юҡ, теле юҡтыӊ – йүне юҡ»- тип әйтә.

Бөйөк педагог К. Ушинский иһә «Халыҡтыӊ теле уныӊ бөтә рухи тормошонда, тарихҡа тиклем булған замандарҙан башлап, бер ваҡытта ла һулымай торған һүнмәҫ сәскәһе», — тип билдәләгән.

Ысынлап та , yz туfан теленe heм республикаfа исем биргeн төп халыk теленe ихтирам, иfтибар hoйoy булмай тороп, кешене юfары мezeниeтле кеше тип булмайzыр.Eйzeгеz, бергeлeп туfан тел диnгеzендe йozeйек , яратайыk, hаkлайыk!

Алып барыусы. 21 февралдә бөтә донъяла туған телдәр көнө байрам ителә. 1999 йылда ЮНЕСКО тәҡдиме менән иғлан ителә. Был халыҡ- ара туған тел көнө.

Башҡортостан күп милләтле республика. Бөгөн республикала йәшәүсе бөтә халыҡтарҙыӊ телдәрен үҫтереү өсөн шарттар һәм матди- техник база булдырыу йәһәтенән илебеҙ Рәсәй өсөн өлгө булып тора.
Беспубликала 15 тел өйрәнелә, уҡытыу 6 телдә алып барыла. Былар һәйбәт, әлбиттә.

Бында шуны белергә кәрәк: башҡортҡа үҙ телен белеү – намыҫ эше, ә башҡа халыҡтарға башҡорт телен белеү — төп халыҡҡа ихтирам билдәһе.

1-се уҡыусы. Кешелек асылы донъяға килтергән ҙур асыштар араһындағы иӊ даһи асыш, бер мөғжизә ул тел. Тел халыҡтыӊ үҙе менән яралып, үҙе менән бергә үҫә. Шуныn өсөн ул халыkтыn бөтe яzмышын, бөтe булмышын саfылдыра. Әсә телендә иӊ беренсе бишек йыры ишетәбеҙ, тәүге һүҙҙе әйтәбеҙ, әсә телендә уйлайбыҙ, шатланабыz.

2-се уҡыусы. Донъяла 3000 самаһы тел бар тип иҫәпләйҙәр.Улар араhында бай традициялы, киn таралfан kайhы бер телдeр БМО¬- ныn уставы нигеzендe халыk- ара телдeр тип иfлан ителгeн. Тимәк, кешеләр 3 меӊ төрлө телдә һөйләшә һәм аралаша. Рус телендә 201 миллион кеше һөйләшә, 258 млн. кеше инглиз телен белә, ҡытай телендә 755 млн кеше һөйләшә. Бер нисә тиҫтә кеше генә һөйләшкән телдәр ҙә бар.

Хezерге кoндe ер йozoндeге телдeрzеn hаны теyeл иceплeнмeгeн eле. Ул эш мoмкин дe тyгел, сoнки eле булhа бoтoнлeй тикшерелмeгeн тип eйтерлек телдeр ze байтаk. Yле heм тере телдeр, тeбиfи heм яhалма телдeр ze була.

Кешелeрzеn yz-ара аралашыу сараhы, фекерлey heм уны саfылдырыу kоралы булfан тел тeбиfи тел була.

3-сө уҡыусы. Тел нимә һуӊ ул? Тел — кешеләрҙеӊ аралашыуы өсөн иӊ әһәмиәтле сара ул. Кеше уй- фекерен башҡаларға өндәрҙән торған, йә хәрефтәр менән яҙылған һүҙҙәр ярҙамында еткерә.
Кеше тәү мәртәбә ошо телдә «әсәй» һәм «атай» һүҙҙәрен әйтә, Әсә тел ярҙамында донъя менән таныша. Туған тел арҡылы ул үҙ халҡыныӊ күӊел хазинаһын, матур йырҙарын, әкиәттәрен, мәҡәл — әйтемдәрен белеү бәхетенә ирешә.

4-се уҡыусы. Тел — кешеләрҙеӊ аралашыу барышында kулланылfан билдeлeр системаhы , e телмeр аралашыу маkсатында телде файzаланыу ул.
Тел – аралашыу kоралы булhа, телмeр – шул kоралдыn конкрет саfылыш тoрo.

5-се уҡыусы.

Телдеӊ 3 вазифаһы бар:

1. Аралашыу,фекер алышыу ҡоралы.
2. Фекерләү сараһы, донъны танып белеy heм рухи байлыkты hаkлау сараhы.
3. Хис – тойғоларҙы сағылдырыу сараһы.

6-сы уҡыусы. Үҙебеҙҙеӊ тере, тeбиfи тел булfан башҡорт теле тураһында һөйләшәйек.
Башҡорт теле – туған тел.
Беҙгә ғәзиз булған тел
Атай — әсәй. ата- олатай
Беҙҙе һөйә торған тел.
Туfан тел- халыkтыn
Иn hаkлап торfаны,
Тик ете йоzаkkа
Биклeмeй ул уны
Ул асыk heр кемгe,
Һeр яkты кynелгe,
Бирe ул алмазын
Һeр яkын дуc телгe.

7-се уҡыусы. Fайса Хөсeйенов «Тормош» китабында «Минеn туfан башkорт телем eсe hoтo менeн kаныма hеnгeн eсe телем – донъяны танытkан, кешелeр менeн аралаштырfан, белем биргeн feзиз телем. Шул тел мине киn донъяfа алып сыkkан, бyтeн телдeрzе белергe, рус телен икенсе туfан телдeй итергe юл асkан. Рус теле мине бoтe кешелек fилеменe, мezeниeт донъяhына алып инде, бyтeн халыkтар менeн уртаk телдe аралашырkа мoмкинлек бирzе»,-тип яzzы